.

घटनासमितीची पुनर्रचना

३ जून १९४७ रोजी माउंटबॅटन प्लॅन नुसार भारताची फाळणी जाहीर करण्यात आली.

यामुळे पश्चिम पंजाब, सिंध, बलुचिस्तान, वायव्य सरहद प्रांत, पूर्व बंगाल व आसाम मधील सिल्हेट जिल्हा मिळून पाकिस्तानची निर्मिती करण्यात आली. या भागातील घटना समितीतील सदस्यांची संख्या कमी करण्यात आली. तसेच उर्वरित भारतातील मुस्लिम लीगच्या सदस्यांनी घटना निर्मितीत सहभाग घेतला.

३१ ऑक्टोबर १९४७ रोजी घटना समितीची पुनर्रचना करून त्याची एकूण सभासद संख्या २९९ इतकी करण्यात आली. यापैकी २२६ सदस्य प्रांतातून निवडून दिले जातील. ३ चीफ कमिशनर प्रांताकडून निवडून दिले जातील असे ठरविण्यात आले. संस्थानिकांसाठी ७० जागा राखीव ठेवण्यात आल्या.

सर्वात जास्त सदस्य संयुक्त प्रांतातून (५५) आले. तर सर्वात कमी सदस्य आसाम (८) प्रांतातून निवडून आले. दिल्ली, अजमेर-मारवाड आणि कूर्ग या मुख्य आयुक्त प्रांतातून प्रत्येकी एक सदस्य निवडून आला. संस्थानिक प्रांतापैकी म्हैसूर मधून ७, त्रावणकोर ६ तर ग्वाल्हेर मधून ४ सदस्य आले.

घटना समितीत १५ महिला सदस्यांचा समावेश होता. अम्मू स्वामिनाथन, एनी मस्करीन, बेगम एजाज रसूल, दक्षयानी वेलायुधन, दुर्गाबाई देशमुख, हंसा मेहता, पूर्णिमा बॅनर्जी, रेणुका रे, सरोजिनी नायडू, विजयालक्ष्मी पंडित, सुचेता कृपलानी, कमला चौधरी, लीला रे, मालती चौधरी, राजकुमारी अमृत कौर.

घटना समितीत अनुसूचित जाती व अनुसूचित जमातींची एकूण ३३ सदस्य संख्या होती.

घटना समितीचे कार्य

१३ डिसेंबर १९४६ रोजी पंडित नेहरू यांनी संविधान सभेत उद्देश पत्रिका मांडली. व २२ जानेवारी १९४७ रोजी संविधान सभेने तिचा  स्वीकार केला. भारतीय राज्यघटनेचा सरनामा/प्रास्ताविका (Preamble) उद्देशपत्रिकेवरूनच तयार करण्यात आला आहे.

संविधान सभेला स्वतंत्र भारतासाठी घटनानिर्मिती करणे आणि देशासाठी कायदेमंडळ म्हणून कार्य करणे ही दोन कार्ये देण्यात आली होती. कायदे मंडळ (तात्पुरती संसद) म्हणून कार्य करताना गणेश वासूदेव मावळणकर अध्यक्ष म्हणून कार्य करत असत. १७ नोव्हेंबर १९४७ रोजी त्यांची निवड करण्यात आली.

घटना समितीने मे १९४९ मध्ये भारताच्या राष्ट्रकुलाच्या सदस्यत्वाला अनुमोदन दिले.

२२ जुलै १९४७ रोजी घटना समितीने भारताचा राष्ट्रध्वज स्वीकृत केला. त्याचे डिझाईन पिंगलि वेंकय्या यांनी तयार केले.

२४ जानेवारी १९५० रोजी घटना समितीची शेवटची बैठक भरली होती. याच दिवशी भारताचे राजचिन्हन, राष्ट्रगीत व राष्ट्रगान स्वीकृत करण्यात आले. गुरुदेव रविंद्रनाथ टागोरांच्या भारत भाग्य विधाता, या गीताला राष्ट्रगीताचा मान देण्यात आला.

२४ जानेवारी १९५० याचदिवशी घटना समितीचे रूपांतर हंगामी संसदेत करण्यात आले. भारताचे पहिले राष्ट्रपती म्हणून डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांची नियुक्ती करण्यात आली.

मसुदा समिती

घटना परिषदेमार्फत २९ ऑगस्ट १९४७ रोजी मसूदा समितीची निवड झाली. डॉ बाबासाहेब आंबेडकर यांची मसूदा समितीच्या अध्यक्षपदी निवड झाली. बाबासाहेब बंगाल प्रांतातून घटना समितीवर निवडून गेले होते.

मसुदा समिती व त्याचे सदस्य

१. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर – अध्यक्ष

२. एन. गोपाल स्वामीअय्यंगार

३. अल्लादी कृष्णस्वामी अय्यर

४. सईद अहमद सादुल्लाह

५. डॉ. के.एम. मुन्शी

६. एन. माधव राव (बि.एल. मित्तल यांच्या राजीनाम्यानंतर )

७. टी. टी. कृष्णामाचारी (डी.पि.खैतान यांच्या मृत्युनंतर )

फेब्रुवारी १९४८ साली मसुदा समितीने आपला अहवाल घटना समितीला सादर केला. या अहवालावर घटना समितीमध्ये तीन वाचन करण्यात आले.

प्रथम वाचन : ४ नोव्हेंबर १९४८ ते ९ नोव्हेंबर १९४८

द्वितीय वाचन : १५ नोव्हेंबर १९४८ ते १७ ऑक्टोबर १९४९

तृतीय वाचन : १४ नोव्हेंबर १९४९ ते २६ नोव्हेंबर १९४९

या वाचनादरम्यान भारतीय जनतेकडून ७३५३ सूचना व तक्रारी आल्या होत्या. त्यापैकी २४७३ तक्रारींचे घटनानिर्मितीसाठी निर्वाचन करण्यात आले.

राज्यघटना निर्मितीत डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचे योगदान अत्यंत महत्वपूर्ण आहे. म्हणून त्यांना भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार असे म्हणतात.