०६. अयोध्येच्या वजीराचा गोरखपूर जिल्हा व बस्ती जिल्हा इंग्रजांनी फौजेच्या खर्चासाठी ताब्यात घेतला होता. हा जिल्हा नेपाळच्या हद्दीस लागून होता. हिमालयाच्या पायथ्याशी असलेल्या तराई प्रदेशाच्या हद्दीसंबंधाने तंटे उत्पन्न झाले.

-ते मिटविण्यासाठी बार्लो व मिंटो या दोन्ही गव्हर्नर जनरलांनी नेपाळ दरबारकडे पुष्कळ कारवाई केली. पण गुरख्यांनी ती मानली नाही.

०७. त्यानंतर गुरख्यांनी बस्ती जिल्ह्याच्या उत्तरेकडील भूतवल व शिवराज हे दोन जिल्हे जिंकून घेतल्याने इंग्रज व नेपाळ संघर्षाची ठिणगी पडली. पण लौकरच इंग्रजांनी भूतवल व शिवराज जिल्हे परत संघर्षाशिवाय ताब्यात घेतले.

०८. लॉर्ड हेस्टिंग्जने तपास केला, तेव्हा ब्रिटिश हद्दीतील दोनशे गावे गुरख्यांनी आपल्या राज्यात सामील केली आहेत, असे त्यास आढळून आले. तो प्रदेश मिळविण्यासाठी त्याने १८१४ च्या उन्हाळ्यात ब्रिटिश लष्कर रवाना केले. पण गुरख्यांनी हल्ला करुन त्यास पिटाळून लावले.

०९. ही घटना गुरख्यांना आपल्यावरील आक्रमण वाटले. म्हणून मे १८१४ मध्ये त्यांनी भूतवल जिल्ह्यातील  पोलिस चौकीवर हल्ला चढविला. हे पाहताच हेस्टिंग्जने नेपाळविरुद्ध युद्ध पुकारले. त्याच्या नेतृत्वाखाली ३४००० चे सैन्य तयार करण्यात आले. तर गुरख्याजवळ १२००० सैन्य होते.

११. नेपाळचा हा डोंगरी प्रदेश इंग्रजांना अज्ञात असून गुरख्यांना मात्र गनिमी हालचाली करण्यास उपयुक्त होता. तोफा, युद्धसाहित्य व मनुष्यबळ पोहोचविण्याच्या दृष्टीने इंग्रजांना फारच त्रास झाला.

–मुख्यत: ३० ऑक्टोबर, २७ नोव्हेंबर व २५ डिसेंबर १८१४ ह्या तीन दिवशी झालेल्या घनघोर लढायांत इंग्रजांचा पराभव झाला.

१२. कालंगच्या किल्ल्यावरील लढाईत अपयशी होऊन इंग्रज सेनानी जनरल गिलेस्पी मारला गेला. मेजर जनरल मार्टिनडेल सुद्धा अपयशी ठरला.एप्रिल १८१५ मध्ये कर्नल निकोलस आणि गार्डनर यांनी अल्मोडा नगर जिंकून घेतले. ऑक्टर्लोनीने मात्र सावधपणे व धीमेपणाने मे १८१५ मध्ये अमरसिंह थापापासून मालन जिंकून घेतले. त्यानेच कुमाऊँ प्रांतात घुसून १८१५ च्या डिसेंबरमध्ये शत्रूला पराभूत केले.

१४. इंग्रजांच्या भरमसाठ मागण्यामुळे परत युद्धास सुरुवात झाली. यावेळी युद्धाची पूर्ण सूत्रे डेव्हिड ऑक्टर्लोनी याच्याकडे होती. त्याने २८ फेब्रुवारी १८१६ रोजी मकवानपूर येथे गुरख्यांचा पराभव केला. ऑक्टर्लोनी काठमांडूवर चालून येतो, असे दिसताच गुरख्यांनी सिगावलीच्या तहास मान्यता दिली.

१५. या तहानुसार गढवाल व कुमाऊँ हे प्रांत इंग्रजांनी घेतले. शिवाय तराई मुलूखही घेतला. गुरख्यांनी सिक्कीमचा ताबा सोडून दिला. काठमांडू येथे ब्रिटीश रेसिडेंट ठेवण्याचे मान्य केले. हेस्टिंग्जने काही प्रदेश घेण्याचे ठरवून मार्च १८१६ च्या तहास मान्यता दिली. मात्र पुढे इंग्रजांनी नेपाळवर हल्ला करणार नाही असे कबूल केले.

१६. नेपाळच्या युद्धात काही काळ अपयश आल्यामुळे हेस्टिंग्जची बरीच नाचक्की झाली, पण युद्धातील विशिष्ट अडचणी लक्षात घेऊन वरिष्ठांनी हेस्टिंग्जला पाठिंबा दिला.

-तराईतील वादग्रस्त प्रदेश, तसेच कुमाऊँ व गढवाल हे दोन प्रांत गुरख्यांनी इंग्रजांना दिले, त्यातच सिमला हे थंड हवेचे ठिकाण इंग्रजांना मिळाले. गुरख्यांनी इंग्रजांचा पराभव केलेला पाहून भारतातील सत्ताधीशांच्या मनात इंग्रजांच्या उच्चाटनासंबंधीच्या विचारास चालना मिळाली.

१७. युद्धकाळात कंपनीने अवधच्या नवाबाकडून एक कोटी रुपयाचे कर्ज घेतले होते. त्याऐवजी नवाबाला रोहिलखंड परगण्यातील तराई क्षेत्राचा काही भाग देण्यात आला.

१८. १० फेब्रुवारी १८१७ रोजी सिक्कीमच्या राजासोबत एक स्वतंत्र तह करण्यात आला. त्यानुसार राजाला तिस्ता व मेची नदीदरम्यानचा प्रदेश देण्यात आला.

१९. इंग्रज व नेपाळ मध्ये झालेला हा तह शेवटपर्यंत कायम राहिला. तहानंतर कंपनी सैन्यात मोठ्या प्रमाणात गुरखे भरती झाले. गुरखे लढवय्ये व प्रामाणिक होते. त्यामुळे कंपनीला फायदा झाला.