विज्ञानातील संज्ञांचा तक्ता

विज्ञानातील संज्ञांचा तक्ता

 विषय व त्यांचे शास्त्रीय नावे

अ.क्र. अभ्यासाचे नाव शास्त्रीय नाव
हवामानाचा अभ्यास मीटिअरॉलॉजी
रोग व आजार यांचा अभ्यास पॅथॉलॉजी
ध्वनींचा अभ्यास अॅकॉस्टिक्स
ग्रह-ताऱ्यांचा अभ्यास अॅस्ट्रॉनॉमी
वनस्पती जीवनांचा अभ्यास बॉटनी
मानवी वर्तनाचा अभ्यास सायकॉलॉजी
प्राणी जीवांचा अभ्यास झूलॉजी
पृथ्वीच्या पृष्ठ भागावरील पदार्थांचा अभ्यास जिऑलॉजी
कीटकजीवनाचा अभ्यास एन्टॉमॉलॉजी
धातूंचा अभ्यास मेटलॉजी
भूगर्भातील पदार्थांचा (खनिज वगैरे) अभ्यास मिनरॉलॉजी
जिवाणूंचा अभ्यास बॅकेटेरिओलॉजी
१० विषाणूंचा अभ्यास व्हायरॉलॉजी
११ हवाई उड्डाणाचे शास्त्र एअरॉनाटिक्स
१२ पक्षी जीवनाचा अभ्यास ऑर्निथॉलॉजी
१३ सरपटनाऱ्या प्राण्यांचे शास्त्र हर्पेटलॉलॉजी
१४ आनुवांशिकतेचा अभ्यास जेनेटिक्स
१५ मज्जासंस्थेसंबंधीचा अभ्यास न्यूरॉलॉजी
१६ विषासंबंधीचा अभ्यास टॉक्सिकॉलॉजी
१७ ह्रदय व त्यांची कार्ये यांच्याशी संबंधीत शास्त्र कार्डिऑलॉजी
१८ अवकाश प्रवासशास्त्र अॅस्ट्रॉनॉटिक्स
१९ प्राणी शरीर शास्त्र अॅनाटॉमी
२० मानववंशशास्त्र (मानव जातीचा अभ्यास) अँथ्रापॉलॉजी
२१ जीव-रसायनशास्त्र  बायोकेमिस्ट्री
२२ सजीवासंबंधीचा अभ्यास (जीवशास्त्र) बायोलॉजी
२३ रंगविज्ञानाचे शास्त्र क्रोमॅटिक्स
२४ विविध मानववंशासंबंधीचा अभ्यास एथ्नॉलॉजी
२५ उद्यानरोपन, संवर्धन व व्यवस्थापन यांचे शास्त्र हॉर्टिकल्चर
२६ शरीर-इंद्रिय-विज्ञानशास्त्र फिजिअॉलॉजी
२७ फलोत्पादनशास्त्र पॉमॉलॉजी
२८ मृतप्राणी भूसा भरून ठेवण्याचा शास्त्र टॅक्सीडर्मी
२९ भूपृष्ठांचा अभ्यास टॉपोग्राफी



किरणोत्सारी समस्थानिके व उपचार

अ.क्र. समस्थानिके उपचार
1 फॉस्परस 32 ब्लड कॅन्सर (ब्ल्युकेमिया) वरील उपचारासाठी
2 कोबाल्ट 60 कॅन्सरवरील उपचारासाठी
3 आयोडीन 131 कंठस्थ ग्रथीतील विकृती ओळखण्यासाठी
4 आयोडीन व आर्सेनिक मेंदूतील ट्यूमर ओळखण्यासाठी
5 सोडीयम – 24 रक्ताभिसरण प्रक्रियेतील अडथळे शोधण्यासाठी



संमिश्रे व त्यातील घटक

अ.क्र. संमिश्रे त्यातील घटक
1 पितळ तांबे+जस्त
2 ब्रांझ तांबे+कथिल
3 अल्युमिनीअम ब्रांझ तांबे+अॅल्युमिनीअम
4 जर्मन सिल्व्हर तांबे+जस्त+निकेल
5 गनमेटल तांबे+जस्त+कथिल
6 ड्युरॅल्युमिनीअम तांबे+अॅल्युमिनीअम+मॅग्नेशियम
7 मॅग्नेलियम मॅग्नेशियम+अॅल्युमिनीअम
8 स्टेनलेस स्टील क्रोमियम+लोखंड+कार्बन
9 नायक्रोम लोह+निकेल+क्रोमियम+मॅगेनीज



महत्वाच्या संज्ञा

2 लाल क्युप्रस ऑक्साइड
3 निळा कोबाल्ट ऑक्साइड
4 हिरवा क्रोमीअम ऑक्साइड किंवा फेरस ऑक्साइड
5 जांभळा मॅगनीज डाय ऑक्साइड
6 पिवळा अॅटीमनी सल्फाइड
7 दुधी टिन ऑक्साइड किंवा कॅल्शिअम सल्फेट




संशोधक व त्यांनी लावलेले शोध

क्र. संशोधक शोध
1. सापेक्षता सिद्धांत आईन्स्टाईन
2. गुरुत्वाकर्षण न्यूटन
3. फोटोइलेक्ट्रिक इफेक्ट आईन्स्टाईन
4. किरणोत्सारिता हेन्री बेक्वेरेल
5. क्ष-किरण विल्यम रॉटजेन
6. डायनामाईट अल्फ्रेड नोबेल
7. अणुबॉम्ब ऑटो हान
8. प्ंजा सिद्धांत मॅक्स प्लॅक
9. विशिष्टगुरुत्व आर्किमिडीज
10. लेसऱ टी.एच.मॅमन
11. रेडिअम मेरी क्युरी व पेरी क्यूरी
12. न्युट्रॉन जेम्स चॅड्विक
13. इलेक्ट्रॉन थॉम्पसन
14. प्रोटॉन रुदरफोर्ड
15. ऑक्सीजन लॅव्हासिए
16. नायट्रोजन डॅनियल रुदरफोर्ड
17. कार्बनडाय ऑक्साइड रॉन हेलमॉड
18. हायड्रोजन हेन्री कॅव्हेंडिश
19. विमान राईट बंधू
20. रेडिओ जी.मार्कोनी
21. टेलिव्हिजन जॉन बेअर्ड
22. विजेचा दिवा,ग्रामोफोन थॉमस एडिसन
23. सेफ्टी लॅम्प हंप्रे डेव्ही
24. डायनामो मायकेल फॅराडे
25. मशीनगन रिचर्ड गॅटलिंग
26. वाफेचे इंजिन जेम्स वॅट
27. टेलिफोन अलेक्झांडर ग्राहम बेल
28. थर्मामीटर गॅलिलिओ
29. सायकल मॅक मिलन
30. अणू भट्टी एन्रीको फर्मी
31. निसर्ग निवडीचा सिद्धांत चार्ल्स डार्विन
32. अनुवंशिकता सिद्धांत ग्रेगल मेंडेल
33. पेनिसिलीन अलेक्झांडर फ्लेमिंग
34. इन्शुलीन फ्रेडरिक बेंटिंग
35. पोलिओची लस साल्क
36. देवीची लस एडवर्ड जेन्नर
37. अॅंटीरॅबिज लस लुई पाश्चर
38. जीवाणू लिवेनहाँक
39. रक्तगट कार्ल लँन्डस्टँनर
40. मलेरियाचे जंतू रोनाल्ड रॉस
41. क्षयाचे जंतू रॉबर्ट कॉक
42. रक्ताभिसरण विल्यम हार्वे
43. हृदयरोपण डॉ. ख्रिश्चन बर्नार्ड
44. डी.एन.ए.जीवनसत्वे वॅटसन व क्रीक
45. जंतूविरहित शस्त्रक्रिया जोसेफ लिस्टर
46. होमिओपॅथी हायेमान



भौतिक राशी व त्यांची परिमाणे

क्र भौतिक राशी परिमाणे/एकक
1. विद्युतरोध ओहम
2. विद्युतधारा कुलोम
3. विद्युतभार होल्ट
4. विद्युत ऊर्जा ज्युल
5. वेग m/s
6. त्वरण m/s2
7. संवेग kg/ms
8. कार्य ज्यूल
9. शक्ती ज्यूल/सेकंद
10. बल Newton
11. घनता kg/m3
12. दाब पास्कल



वैज्ञानिक उपकरणे व त्यांचे उपयोग

शास्त्रीय नाव मराठी नाव उपयोग
रेडीमीटर रेडीमीटर उत्सर्जित शक्ती मोजणारे उपकरण
टॅकोमीटर विमानगतीमापक विमान व मोटारबोटींची गतिमानता मोजणारे उपकरण
सॅलिंनोमीटर क्षारमापक क्षार द्रावणाची घनता मोजणारे उपकरण
डायनॅमो जनित्र विद्युत निर्मितीसाठी उपयुक्त उपकरण
अॅमीटर वीजमापी विद्युत प्रवाह मोजणारे उपकरण
कॅलोरीमीटर उष्मांक मापक उष्मांक मोजणारे उपकरण
हायड्रोमीटर जलध्वनी मापक पाण्यातील आवाजाची तीव्रता मोजणारे साधन
फोटोमीटर प्रकाशतीव्रता मापी प्रकाशाची तीव्रता मोजू शकणारे उपकरण
मायक्रोफोन मायक्रोफोन आवाज लहरींचे विद्युत लहरीत रूपांतर करून वर्धन करणारे उपकरण
रडार रडार विमानतळाकडे येणार्‍या विमानांची दिशा दाखवणारे व अंतर मोजणारे उपकरण
पायरो मीटर उष्णतामापक 500′ सेंटीग्रेडपेक्षा जास्त तापमान दूर अंतरावरून मोजू शकणारे उपकरण
कार्डिओग्राफ हृदयतपासणी हृदयाची जागरूकता आजमावणारे उपकरण
बॅरोमीटर वायुभारमापन वातावरणातील हवेचा दाब मोजणारे यंत्र
लॅक्टोमीटर दूधकाटा दुधाची सुद्धता व पाण्याचे प्रमाण मोजू शकणारे उपकरण
स्फिरोमीटर गोलाकारमापी पृष्ठभागाची वक्रता मोजणारे उपकरण
फोनोग्राफ फोनोग्राफ आवाज लहरी निर्माण करणारे यंत्र
मॅनोमीटर वायुदाबमापक वायुदाब मोजू शकणारे उपकरण
सॅकरीमिटर शर्करामापी रासायनिक द्रव्यातील साखरेचे प्रमाण मोजणारे उपकरण
ऑडिओमीटर ध्वनीमापक आवाजाची तीव्रता मोजणारे उपकरण
क्रोनोमीटर वेळदर्शक आगबोटीवर वापरले जाणारे घड्याळ
टेलिस्कोप दूरदर्शक आकाशस्थ ग्रह गोल बघण्याकरिता उपयुक्त
कार्ब्युरेटर कार्ब्युरेटर वाहनात पेट्रोल, वाफ व हवेचे मिश्रण करणारे उपकरण
अॅनिओमीटर वायुमापक वार्‍याचा वेग व दिशामापक उपकरण
स्टेथोस्कोप स्टेथोस्कोप हृदयातील व फुफ्फुसाची माहिती पुरविणे
अल्टिमीटर विमान उंचीमापक विमानात वापरले जाणारे ऊंची मोजण्याचे यंत्र
स्पेक्ट्रोमीटर वर्णपटमापक एका पदार्थातून दुसर्‍या पदार्थात सूर्यकिरण जाताना त्याचा वक्रीभवन कोन मोजणारे उपकरण
टेलिप्रिंटर टेलिप्रिंटर संदेश टाईपरायटरवर टाईप करू शकणारे स्वयंचलित यंत्र
सिस्मोग्राफ भूकंपमापी भूकंपाची तीव्रता मोजू शकणारे यंत्र
थर्मामीटर तापमापक उष्णतेचे प्रमाण मोजणारे उपकरण
कॅलक्युलेटर गणकयंत्र अगोदर पुरविलेल्या माहितीच्या आधारे अत्यंत गुंतागुंतीची गणितीय प्रश्न क्षणार्धात सोडवणारे यंत्र
युडीऑमीटर युडीऑमीटर रासायनिक क्रिया होत असताना वायूच्या घनफळात होणारा बदल मोजू शकणारे यंत्र
होल्टमीटर होल्टमीटर विजेचा दाब मोजणारे यंत्र
बायनॉक्युलर व्दिनेत्री दुर्बिण एकाच वेळी दोन्ही डोळ्यांनी दूरची वस्तु स्पष्ट व मोठ्या आकारात पाहण्यास उपयुक्त दुर्बिण
विंडव्हेन पेरीस्कोप वातकुक्कुट परीदर्शक वार्‍याची दिशा दाखवणारे यंत्र दृष्टी रेषेच्या वरच्या पातळीवरील वस्तु पहाण्यासाठी
थिओडोलाइट थिओडोलाइट भ्रूपृष्ठाची मोजणी, वक्रता, कोन मोजणारे यंत्र
रेनगेज पर्जन्य मापक पावसाच्या प्रमाणाची मोजणी करणारे यंत्र
स्प्रिंगबॅलन्स तानकाटा वजन, शक्ति व बल यांची जलद पण स्थूलमानाने मापन
गॅल्व्होनोमीटर व्काड्रन्ट सूक्ष्मवीजमापी ऊंची व कोन मापक सूक्ष्म वीज प्रवाह मोजू शकणारे उपकरण नवीन खगोलशास्त्रीय दृष्टीकोनातून ऊंची व कोन मोजणे



विज्ञान विषयातील महत्वाची सूत्रे
1. सरासरी चाल = कापलेले एकूण अंतर (s) / लागलेला एकूण वेळ (t)
2. त्वरण = अंतिम वेग (v) – सुरवातीचा वेग (u) / लागलेला वेळ (t)
3. बल = वस्तुमान * त्वरण

4. गतिज ऊर्जा = 1/2mv2
5. स्थितीज ऊर्जा = mgh
6. आरशाचे सूत्र = 1/आरशापासून वस्तूचे अंतर(u) + 1/आरशापासून प्रतिमेचे अंतर(v) = 1/नाभीय अंतर (f) = 2/ वक्रता त्रिजा
7. विशालन (m) = प्रतिमेचा आकार (q) / वस्तूचा आकार (p) = -v/u
8. सममूल्यभार = रेणूवस्तूमान / आम्लारिधर्मता
9. प्रसामान्यता (N) = द्रव्याचे ग्रॅम मधील वजन / ग्रॅम सममूल्यभार * लीटरमधील आकारमान
10. रेणुता (M) = द्रव्याचे ग्रॅम मधील वजन / द्राव्याचे रेणूवस्तूमान * लीटरमधील आकारमान
11. प्रसामान्यता समीकरण = आम्लद्रावणाची प्रसामान्यता * आकारमान = आम्लरी द्रावणाची प्रसामान्यता * आकारमान
12. द्राव्याचे एक लीटर मधील वजन = प्रसामान्यता * ग्रॅम सममूल्यभार
13. दोन बिंदूमधील विभवांतर = कार्य / प्रभार
14. विद्युतधारा = विद्युतप्रभार / काळ
15. वाहनाचा रोध (R) = विभवांतर (V) / विद्युतधारा (I)
16. समुद्राची खोली = ध्वनीचा पाण्यातील वेग * कालावधी / 2
17. ध्वनीचा वेग = अंतर / वेळ
18. पदार्थाने शोषलेली उष्णता = पदार्थाचे वस्तुमान * विशिष्ट उष्माधारकता * तापमानातील वाढ
19. पदार्थाने गमावलेली उष्णता = पदार्थाचे वस्तुमान * विशिष्ट उष्माधारकता * तापमानातील घट
20. उष्णता विनिमयाचे तत्व = उष्ण वस्तूने गमावलेली उष्णता = थंड वस्तूने ग्रहण केलेली उष्णता
21. ओहमचा नियम = I = V / R
22. विद्युतप्रभार = विद्युतधारा * काल
23. कार्य = विभवांतर * विद्युतप्रभार




Scroll to Top